ارث طبقات مختلف وراث چگونه بین آنها تقسیم می شود؟ (همراه با نمودار)

در نوشتار حاضر قصد داریم در خصوص نحوه تقسیم ارث میان طبقات مختلف وراث در مواردی که جنبه محاسباتی و کاربردی دارد به ارائه توضیح و تبیین موضوعات بپردازیم. لازم به ذکر است که به دلیل اجتناب از طولانی شدن کلام از توضیح موارد بدیهی و همچنین موارد نادر چشم پوشی می کنیم و خوانندگان محترم را به مطالعه قانون مدنی یا استفاده از ابزار محاسبه ارث توصیه می کنیم.

مطابق ماده ۸۶۱ قانون مدنی، موجبات ارث دو امر است. یکی رابطه نَسَبی (رابطه خونی) و دیگری رابطه سَبَبی (مانند رابطه ناشی از ازدواج).

مطابق ماده ۸۶۲ قانون مدنی، وراث نَسَبی سه طبقه (دسته) اند:

  1. پدر و مادر و اولاد (فرزندان) و اولادِ اولاد (نوه ها)
  2. اجداد و برادر و خواهر و اولاد (فرزندان) آنها
  3. اعمام (عمو ها) و عمات (عمه ها) و اخوال (دائی ها) و خالات (خاله ها) و اولاد (فرزندان) آنها

دقت داشته باشید که مطابق ماده ۸۶۳ قانون مدنی هر کدام از وارثین طبقات فوق در صورتی ارث میبرند که از طبقه قبلی وارثی وجود نداشته باشد. بنابراین به طور مثال، چنانچه شخص متوفی دارای فرزند یا پدر و مادر باشد، به وارثین طبقه دوم ارثی نمی رسد. همچنین اگر متوفی به طور مثال دارای اجداد یا برادر یا خواهر باشد، به وارثین طبقه سوم ارثی نمی رسد.

قبل از پرداختن به ارث طبقات مختلف وراث لازم است این نکته را یادآور شویم که مطابق ماده ۸۹۳ قانون مدنی، بعضی از وراث به فَرض، بعضی به قرابت و بعضی گاه به فَرض و گاه به قرابت ارث می برند. مطابق ماده ۸۹۴ قانون مدنی، صاحبان فَرض اشخاصی هستند که سهم آنان از تَرکه معیّن است و صاحبان قرابت کسانی هستند که سهم آنان از ترکه معین نیست.

مطابق ماده ۸۹۶ قانون مدنی اشخاصی که همواره به فرَض ارث می برند عبارتند از : مادر، زوج و زوجه.

مطابق ماده ۸۹۷ قانون مدنی اشخاصی که گاه به فرض و گاه به قرابت ارث می برند عبارتند از پدر، دختر و دخترها، خواهر و خواهر های ابی (پدری) یا ابوینی (پدری و مادری) و کلاله (برادر و خواهر) امی (مادری).

سهم ارث طبقه اول

حالتی که فقط پدر و مادر متوفی یا یکی از آنها زنده باشد

اگر متوفی فرزند یا نوه ای نداشته باشد، هر یک از پدر و مادر متوفی که زنده باشد تمام ارث را می برد و اگر هر دو زنده باشند مادر یک سوم و پدر دو سوم ارث می برد. چنانچه مادر حاجَب داشته باشد یک ششم متعلق به مادر و پنج ششم ترکه متعلق به پدر است (ماده ۹۰۶ قانون مدنی). برای کسب اطلاعات بیشتر در مورد حَجب به اینجا مراجعه کنید.

حالتی که زوج یا زوجه نیز به وراث بالا اضافه شود

چنانچه زوج یا زوجه به حالات فوق اضافه شود به دلیل عدم وجود فرزند برای متوفی، سهم زوج (در صورت وجود) یک دوم و سهم زوجه (اگر متعدد باشند تمامی زوجه ها) یک چهارم خواهد بود.

در فرض وجود پدر یا مادر به همراه زوج، یک دوم سهم زوج و یک دوم سهم پدر یا مادر خواهد بود. در فرض وجود مادر به همراه زوج، حجب مادر به دلیل فقدان پدر منتفی است.

در فرض وجود پدر یا مادر به همراه زوجه، یک چهارم سهم زوجه (یا زوجه ها) و سه چهارم سهم پدر یا مادر خواهد بود. به مانند فرض پیشین در اینجا هم حجب مادر منتفی است.

در فرض وجود پدر و مادر به همراه زوج، چنانچه مادر حاجب داشته باشد یک ششم و زوج یک دوم و پدر مابقی یک سوم را ارث می برد. اما چنانچه مادر حاجب نداشته باشد، یک دوم به زوج و یک سوم به مادر و یک ششم مابقی نیز به پدر می رسد.

در فرض وجود پدر و مادر به همراه زوجه، چنانچه مادر حاجب داشته باشد یک ششم و زوجه (یا زوجه ها) یک چهارم و پدر مابقی هفت دوازدهم را ارث می برد. اما چنانچه مادر حاجب نداشته باشد، یک چهارم به زوجه و یک سوم به مادر و هفت دوازدهم مابقی نیز به پدر می رسد.

دقت داشته باشید که در فروض اخیر پدر به قرابت ارث می برد و نقصی بر ترکه حاصل نمی شود. برای تایید این نظر به لمعه دمشقیه بخش میراث > مسائل مراجعه کنید.

حالتی که فقط اولاد (فرزندان) متوفی زنده باشند

اگر متوفی ابوین (والدین)‌ نداشته و چند نفر اولاد داشته باشد،‌ چنانچه همگی پسر یا همگی دختر باشند ترکه به طور مساوی بین آنها تقسیم می گردد و اگر بعضی دختر و بعضی پسر باشند، پسر دو برابر دختر ارث می برد (ماده ۹۰۷ قانون مدنی).

حالتی که زوج یا زوجه نیز در کنار اولاد قرار بگیرند

چنانچه زوج یا زوجه نیز در کنار اولاد قرار بگیرند زوج یا زوجه سهم خود (یک چهارم یا یک هشتم) را می برند و مابقی به اولاد می رسد. توجه داشته باشید که در اینجا به دلیل وجود اولاد برای متوفی، سهم زوج یا زوجه به حداقل تنزل می کند.

حالتی که پدر یا مادر یا هر دو به همراه یک دختر متوفی زنده است

اگر پدر یا مادر متوفی یا هر دو زنده باشند، همراه با یک دختر، فَرض (سهم) هر یک از پدر و مادر یک ششم تَرکه و فَرض دختر نصف آن خواهد بود و مابقی باید بین تمام وراث به نسبت فَرض انها تقسیم شود. مگر اینکه مادر حاجب داشته باشد که در این صورت از مابقی چیزی نمی برد (ماده ۹۰۸ قانون مدنی).

ماده فوق را می توان به چند حالت تقسیم کرد:

  • حالت اول این است که تنها پدر متوفی و یک دختر او زنده باشد. در این حالت سهم پدر ابتدائا یک ششم و سهم دختر یک دوم (یا سه ششم) است. اگر این سهام را از تمام ترکه کسر کنیم دو ششم (یا یک سوم) باقی می ماند که باید به نسبت سهم ابتدائی پدر و دختر بین آنها مجددا تقسیم شود. در نتیجه سهم پدر نهایتا از یک ششم به یک چهارم و سهم دختر از نصف به سه چهارم افزایش پیدا می کند.
  • حالت دوم این است که تنها مادر متوفی به همراه یک دختر زنده باشد. در این حالت مانند فرض قبل عمل می شود و سهام نهایی عبارت است از یک چهارم سهم مادر و سه چهارم سهم دختر. لازم به ذکر است که در این حالت حجب مادر منتفی است چون پدر متوفی زنده نیست و شرایط حجب مادر محقق نمی گردد.
  • حالت سوم این است که هر دو پدر و مادر زنده باشند. که این حالت نیز به دو حالت فرعی تقسیم می شود. چنانچه مادر حاجب نداشته باشد، یک ششم به پدر، یک ششم به مادر و یک دوم (یا سه ششم) ابتدائا به دختر اختصاص پیدا می کند. یک ششم نیز از کل ترکه باقی می ماند که به نسبت سهام وراث مجددا بین آنها توزیع می شود که در نهایت یک پنجم به پدر، یک پنجم به مادر و سه پنجم نیز به دختر می رسد. در فرض اخیر چنانچه مادر حاجب داشته باشد،‌ زیاده بر یک ششم ارثی نمی برد. بنابراین در نهایت چهار بیست و چهارم به مادر، پنج بیست و چهارم به پدر و پانزده بیست و چهارم به دختر می رسد.

حالتی که زوج یا زوجه به وراث فوق اضافه گردد

چنانچه زوج یا زوجه به وراث فوق اضافه گردد ممکن است فروض (سهام)‌ ورثه از کل ماترک بیشتر شود. در این صورت به حکم ماده ۹۱۴ قانون مدنی نقص بر بنت (دختر) و بنتین (دختران) وارد می شود.

بنابراین در حالتی که پدر به همراه یک دختر و زوج زنده هستند، زوج یک چهارم، پدر ابتدائا یک ششم و دختر ابتدائا یک دوم ارث خواهند برد. یک دوازدهم از کل ترکه باقی می ماند که میان صاحبان فرض (بجز زوج)‌ به نسبت فروض آنها تقسیم می گردد. در نهایت زوج چهار شانزدهم، پدر سه شانزدهم و دختر نه شانزدهم ارث می برد.

چنانچه در فرض قبل مادر جایگزین پدر شود، همانند پدر ارث می برد و سایر وراث به همان ترتیب.

چنانچه پدر و مادر همزمان زنده باشند به همراه یک دختر و زوج،‌ پدر و مادر هر کدام یک ششم و زوج یک چهارم و باقی مانده (پنج دوازدهم) به دختر می رسد. در این حالت به دلیل نقصان ترکه،‌ نوبت به بررسی حجب مادر نمی رسد.

چنانچه پدر یا مادر به همراه زوجه و یک دختر زنده باشند، زوجه یک هشتم، پدر یا مادر، یک ششم و دختر نیز یک دوم ارث می برد. پنج بیست و چهارم باقی مانده میان صاحبان فرض (بجز زوجه) به نسبت سهامشان تقسیم می گردد. بنابراین یک هشتم (چهار سی و دوم) به زوجه، هفت سی و دوم به پدر یا مادر و بیست و یک سی و دوم به دختر می رسد.

چنانچه پدر و مادر به صورت همزمان به همراه زوجه و یک دختر زنده باشند، اگر مادر حاجب نداشته باشد،‌ زوجه یک هشتم، پدر و مادر هر کدام ابتدائا یک ششم و فرزند دختر ابتدائا نیمی از ترکه را به ارث می برد. یک بیست و چهارم باقی می ماند که میان صاحبان فرض بجز زوجه تقسیم می گردد. در نهایت زوجه یک هشتم (پنج چهلم)،‌ پدر و مادر هر کدام هفت چهلم و فرزند دختر بیست و یک چهلم به ارث می برد. چنانچه در فرض اخیر مادر حاجب داشته باشد از زیاده چیزی به ارث نمی برد. بنابراین در این صورت زوجه یک هشتم (دوازده نود و ششم)، پدر هفده نود و ششم، مادر شانزده نود و ششم و فرزند دختر پنجاه و یک نود و ششم ارث می برند.

حالتی که پدر یا مادر یا هر دو به همراه چند دختر متوفی زنده است

در این حالت سهم تمام دختر ها دو سوم خواهد بود و سهم هر یک از پدر و مادر یک ششم و باقی مانده (در صورت وجود)‌ بین تمامی وراث به نسبت سهم آنها تقسیم می شود. مگر اینکه مادر حاجب داشته باشد که از باقی مانده سهمی نمی برد (ماده ۹۰۹ قانون مدنی).

در این ماده منظور از “چند دختر” دو دختر یا بیشتر از آن است.

ماده فوق را می توان به چند حالت تقسیم کرد :

  • حالت اول این است که تنها پدر متوفی و چند دختر او زنده باشد. در این حالت سهم پدر ابتدائا یک ششم و سهم دختر ها دو سوم (یا چهار ششم) است. اگر این سهام را از تمام ترکه کسر کنیم یک ششم باقی می ماند که باید به نسبت سهم ابتدائی پدر و دختر ها بین آنها مجددا تقسیم شود. در نتیجه سهم پدر نهایتا از یک ششم به یک پنجم و سهم دختر ها از دو سوم به چهار پنجم افزایش پیدا می کند.
  • حالت دوم این است که تنها مادر متوفی به همراه یک دختر زنده باشد. در این حالت مانند فرض قبل عمل می شود و سهام نهایی عبارت است از یک پنجم سهم مادر و چهار پنجم سهم دختر. لازم به ذکر است که در این حالت حجب مادر منتفی است چون پدر متوفی زنده نیست و شرایط حجب مادر محقق نمی گردد.
  • حالت سوم این است که هر دو پدر و مادر زنده باشند. که در این حالت، یک ششم به پدر، یک ششم به مادر و دو سوم (یا چهار ششم) به دختر ها اختصاص پیدا می کند. در این فرض زیاده ای از ترکه باقی نمی ماند که میان وراث مجددا تقسیم شود.

در تمام فروض اخیر سهم دخترها به تساوی میان آنها تقسیم می گردد.

حالتی که زوج و زوجه نیز به وراث فوق افزوده می گردد

چنانچه پدر یا مادر به تنهایی به همراه چند دختر و زوج زنده باشد،‌ پدر یا مادر یک ششم (چهار بیست و چهارم) و زوج یک چهارم (شش بیست و چهارم) ارث می برد. مابقی (چهارده بیست و چهارم) به دختر ها می رسد.

چنانچه پدر و مادر به صورت همزمان به همراه چند دختر و زوج زنده باشند، پدر یک ششم (چهار بیست و چهارم)، مادر یک ششم (چهار بیست و چهارم)، زوج یک چهارم (شش بیست و چهارم) و مابقی (ده بیست و چهارم) به دختر ها می رسد. به دلیل ورود نقص بر ترکه بررسی حجب مادر منتفی است.

چنانچه پدر یا مادر به تنهایی به همراه چند دختر و زوجه زنده باشد،‌ پدر یا مادر ابتدائا یک ششم (چهار بیست و چهارم) و زوجه یک هشتم (شش بیست و چهارم) ارث می برد. دختر ها نیز ابتدائا دو سوم (شانزده بیست و چهارم) ارث می برند. یک بیست و چهارم باقی می ماند که بین مادر یا پدر و دختر ها به نسبت سهمشان تقسیم می شود. بنابراین در نهایت یک هشتم (پنج چهلم) سهم زوجه، هفت چهلم سهم پدر و بیست و چهار چهلم سهم دختر ها خواهد بود.

چنانچه پدر و مادر به صورت همزمان به همراه چند دختر و زوجه زنده باشند،‌ پدر و مادر هر کدام یک ششم ارث می برند، زوجه یا زوجه ها یک هشتم و مابقی سهم دخترها خواهد بود. به دلیل ورود نقص بر ترکه، حاجب داشتن مادر تاثیری در سهم وی ندارد. بنابراین می توان گفت یک هشتم (شش چهل و هشتم) سهم زوجه، یک ششم (هشت چهل و هشتم) سهم هر کدام از پدر و مادر و بیست و شش چهل و هشتم سهم فرزندان دختر خواهد بود.

این مقاله در آینده تکمیل خواهد شد. سوالات خود را در قسمت پایین مطرح فرمایید …

40 دیدگاه دربارهٔ «ارث طبقات مختلف وراث چگونه بین آنها تقسیم می شود؟ (همراه با نمودار)»

  1. مملکت ما کجاش درست بود که قانوناش باشه
    با این چارت چیدنتون والله تو کانادا مردم میخندن میشنون ایران اینجوریه
    جهان ماقبل تاریخین شما

  2. سلام وقت بخیر تعداد برادرها۸نفرهستن ویک خواهر،ایاخواهر مساوی خواهدبود یاکمترازبرادرها

  3. سلام ما ارثی را تقسیم کردیم هر کسی سهمش گرفته هر کسی رو سهمش آب برق گاز هم گرفته ۲۵۰متر سهم هر کداممون شده فقط میخایم ،،،،این سند تک برگ چطوری شیش دونگش کنیم ،،،،،یکی توضیح درستی بده

  4. این تقسیمم ارث واختیار همه چیز رابه مرد دادن مصداق زنده به گور کردن همه زنان است پس انتظار هیچ چیز رااززنان نداشته باشند

  5. سلام
    میزان تقسیم ارث بین وراث چطور هست .
    من همسرم فوت کردند و مادرشوهرم زنده هستند ، سه فرزند دارم یک دختر و دو پسر . میخواستم ببینم از ماترک همسرم ابتدا سهم مادرشوهرم حساب میشود و بعد من و فرزندانم یا نه ؟

    1. سلام خدا رحمت کنه
      بله ابتدا یک هشتم از ارث رو به شما و یک ششم هم به مادر شوهر میدن
      مابقی رو تقسیم بر 5 می‌کنند دو سهم به هر پسر و یک سهم هم برای دختر

  6. اگه ازدواج نکرده باشین خانوادگی و نخواهین بعد از مرگ همگی ارثتون به فامیل بدعنق و بی شعور برسه چه کار کنیم

    1. انشاا…. که خودتون بسلامت ازش استفاده کنید وحالشو ببرید برای خنده نیخوام بگم بزنید بنام بنده خیالتون راحت یه پرس غذاهم نمیدم به فامیلات خخخخ

  7. درود…. یعنی واقعا حالم خراب شد و به حالت تهوع افتادم از بس که در این مقاله با کلمات بیگانه و بیخود عربی برخوردم… آخه مگه ما عرب هستیم که هنوز که هنوزه باید مباحث حقوقی مان با واژه ها و کلمات عربی نوشته و پر شده باشه؟!!!!! پس اگر اینجوریه برگردیم به عقب و بجای رفتن به حمام ، به خزینه برویم… در غار زندگی کنیم… در اجرای حکم ، گردن بزنیم….و هزار کار دیگر که در زمان قدیم انجام می‌شده… خدا نکنه آدم گذرش به شورای حل اختلاف و دادگاه و… بیفته و مثلاً میخواد عریضه ای را تهیه کند یا متن قانون یا حکمی را بخواند ، باید یک مترجم زبان عربی هم همراهت باشه… اصلا فرقی هم نکداره که باسواد باشی یا بیسواد ، دکتر باشی یا مهندس ، باز هم کم میاری ، چون موجه میشی به دیدن و خواندن اصلاحات و واژه های غیر از زبان فارسی خودت. چرا این واژه ها و کلمات عجیب غریب را به فارسی ترجمه نمی کنند و در متن ها قرار دهند تا آدم وقتی که میخواند به قول معروف، دوزار ازش سر دربیاره. اخویان و همشیره ها ، کمی در این مورد فکر کنید و یک جوری کمکمان کنید؟ والا انگلیسی هم اگر بود باز یک ایرانی عادی که آشنایی به زبان ندارد قادر به فهمیدن موضوع نبود، چون ما ایرانی هستیم و فارسی زبان . سپاس.

    1. با سلام به ناشناس فهیم
      ظاهرا ایشان هنوز متوجه نشد که یک مساله شرعی و اسلامی را مطالعه کرده است. حقوق و … براساس کارکرد اجتماعی، دینی و… واژه های مناسب خود را دارند.
      بجای تعصب الکی بر صرفا ایرانی بودن، که البته بعیده خیلی به آن هم افتخار بکنید عمق مطلب علمی را مطالعه بفرمایید.
      نه_به_تعصب_قومیتی

  8. با سلام چهار برادر بوده اند…که یکی پدر بزرگ ما بوده است که قبل از برادرش مرحوم شده است .برادر بزرگتر هیچ وارثی نداشته آیا اموالش به ما هم میرسد یا نه فقط به فرزندان دو برادر دیگر که در زمان‌فوتش بوده اند میرسد

  9. سلام لطفا دقیق بفرمایید ارثیه بین ۵ خواهر و دو برادر برای مثال ۲ میلیارد چطور حساب میشه به هر خواهر و هر برادر چقدر میرسه ممنون

    1. هرخواهر۲۲۲۲۲۲۲۲۲۲تومان و هر برادر۴۴۴۴۴۴۴۴۴تومان سهمشان میشه ودو تومان هم باقی می مونه صدقه بدین

    1. سلام
      قاتل از مقتول ارث نمی برد اگر قتل منتسب به او باشد. میزان معاونت وی باید مشخص شود اگر عامل اصلی به حساب بیاید و قتل را بگویند او انجام داده از ارث محروم می گردد. چون قتل مورث از موانع ارث بردن است.

  10. استاد با سلام و عرض ارادت
    فردی که صاحب اولاد نشده است و فرزندی از ازدواج با همشیره من ندارد ، در سال ۹۹ فوت نموده است ، پدر و مادر و کلیه خواهران و برادران او قبل از وی فوت نموده اند .
    البته او دارای یک برادر و هفت خواهر بود که از انان فرزندانی وجود دارد .
    سوال بنده این است که ایا هلاوه بر همشیره بنده ، فرزندان برادر و خواهر او از وی ارث می بردند ؟
    و این ابهام که چگونه افرادی که قبلا مرده اند می توانند از فرد زنده ارث ببرند و به تعبیری واسطه انتقال ثروت از فرد زنده به فرزندان خود باشند .
    بطور عامیانه مگر مرده از زنده ارث می برد ؟

  11. سلام برادر معلول ذهنی داشتم فوت شده یک برادر هستم چهار خواهر تقسیم اموال به چصورت میباشد
    باتشکر.ممنون…

    1. سلام، اگر هیچ کدام از مادرو پدرتان و همسر یا فرزند برادرتان و اجدادتان جد و جده زنده نباشد، سهم برادر دو برابر خواهرات است، مال به سه قسمت تقسیم و یک سوم ان برای خواهران و 2 سوم ان به برادر میرسد.

  12. سلام با کمال تشکر نسبت به توضیح جامعتون
    یک سوال.ایا زوج با وجود فرزند دختر زیاد بر سهم بهش تعلق میگیره؟

  13. سلام
    من يك پسر دايي دارم كه تمام اموال مادري ما به نام ايشونه و فقط يك عمه و يك دايي دارد در صورت فوت ايشان اموال چگونه تقسيم خواهد شد ؟

  14. سلام همسر اول ذوج زودتر ازایشان فوت و ذوج همسر دوم که سه فرزند داشته اختیار می‌کند و پس از چند سال ه ذوج وپس از چند سال ذوجه دوم فوت مینمایند . آیا ثمیه همسر دوم به سه فرزند وی ارث میرسد؟

  15. سلام
    اگه متوفی دایی و دخترعمه داشته باشه همه اموالش به دایی میرسه یا دختر عمه هم سهمی داره از ارث؟

  16. سلام ممنون از مطالب خوبی که گذاشتید.
    یک سوال داشتم از شما
    شخصی فوت کرده و محرد بوده و پدر و مادر و برادر بزرگتر هم قبل از متوفی فوت کرده اند و الان به وراث برادری که فوت کرده ارثیه تعلق میگیرد یا خیر و آیا خواهر و برادر متوفی سهم یکسان خواهند برد.
    ممنون از شما

  17. سلام.
    ارث در کدام طبقات بین مرد و زن یکسان تقسیم میشود و للذکر مثل حظ الانثیین نیست؟

  18. سلام
    وراث زوجه ومادر متوفی هستند
    درانحصارورثه نوشته یک چهارم همسر ومابقی سهم مادر میباشد ..
    سوالم اینه این رای درسته ؟؟؟
    قانونا یک ششم سهم مادرمیشه چرا نوشته نشده ؟
    تقسیم ارث چطوری میشه دقیقا ؟
    لطفا راهنمایی کنید

  19. سلام، اینکه در ماده ۹۱۵ قانون مدنی نوشته شده نقص بر بنت (دختر) و بنتین (دختران) وارد می شود یعنی خدای نکرده آیه تقسیم ارث در قرآن ناقص است؟

  20. سلام
    ملک ورثه ای فروخته شده خریدار روز محضر حاضر نشد ه و ورثه مبلغی بابت دیر کرد خسارت تعلق گرفته
    این مبلغ خسارت بین وراث چگونه تقسیم شود
    با کمال تشکر

  21. پیروز روستا

    با سلام و تشکر از زحماتتان لطفا بفرمایید برای اینکه این مقالات شما را بطور پی دی اف دنلود کنیم چه اقدامی باید انجام بدهم با تشکر
    ضمنا بنده فارغ التحصیل کارشناسی حقوق و کارشناسی ارشد حقوق تجارت بین الملل هستم

  22. سایت دادحساب جامع و کامل مطالب راتوضیح داده از دست اندرکاران که اطلاع رسانی کردند تشکر می کنم موفق و موید باشید

دیدگاه‌ خود را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد.